Choroby starcze – osteoporoza. Czy można się przed nią uchronić?

Osteoporoza to groźna, podstępna choroba, która nie daje właściwie żadnych objawów klinicznych – w wielu przypadkach diagnozuje się ją dopiero wtedy, gdy u pacjenta dochodzi już do pierwszych złamań osteoporotycznych. Dlatego tak ważne są profilaktyka oraz badania kontrolne.

Z tekstu dowiesz się:

• co to jest osteoporoza,
• jakie są przyczyny osteoporozy,
• czy można rozpoznać wczesne objawy osteoporozy,
• czy osteoporoza jest wyleczalna.

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia osteoporoza to układowa choroba szkieletu, charakteryzująca się niską masą kości i zaburzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej. Prowadzi do wzmożonej łamliwości kości i złamań. Osteoporoza jest typową chorobą starszych ludzi – najbardziej narażone na nią są osoby po 70. roku życia oraz kobiety po okresie menopauzy. Według statystyk w Polsce zdiagnozowano ją u około 4 mln pacjentów.

Osteoporoza – przyczyny

Bezpośrednią przyczyną osteoporozy jest niska masa mineralna kości – tkanka kostna staje się rozrzedzona, a przez to bardziej łamliwa. Na zmniejszenie masy mineralnej kości ma z kolei wpływ wiele czynników, zarówno tych niezależnych od nas, jak i modyfikowalnych, czyli takich, na które mamy wpływ. I tak np. wśród czynników niemodyfikowalnych znajdują się m.in.:

• wiek (osłabienie kości jest naturalnym procesem starzenia się organizmu),
• płeć (ze względu na zmiany hormonalne po okresie menopauzy czterokrotnie bardziej narażone na zachorowanie są kobiety),
• czynniki genetyczne i uwarunkowania rodzinne (udowodniono związki między występowaniem określonych genów a rozwojem osteoporozy).

Czynniki ryzyka związane ze stylem życia to z kolei:

• niedostateczna aktywność fizyczna (ruch pobudza tkankę kostną do rozwoju),
• spożywanie zbyt małych ilości wapnia i witaminy D (są niezbędne do zachowania zdrowia kości),
• nadużywanie alkoholu oraz palenie papierosów (używki te mają destrukcyjny wpływ na tkankę kostną),
• spożywanie dużych ilości produktów z kofeiną – kawy, napojów gazowanych, mocnej herbaty (kofeina również wywiera niekorzystny wpływ na metabolizm kostny).

Co ważne, wyeliminowanie tych czynników oraz zmiana stylu życia stanowią podstawę profilaktyki osteoporozy.

Osteoporoza – objawy

Osteoporoza nie bez przyczyny jest nazywana złodziejem kości. To podstępna choroba, która przez długie lata rozwija się bezobjawowo i bywa wykrywana przypadkiem, podczas badań profilaktycznych albo dopiero wtedy, gdy u pacjenta pojawią się pierwsze załamania.

To właśnie złamania kości – m.in. kręgów odcinka piersiowo-lędźwiowego, szyjki kości udowej, kości promieniowej oraz żeber – są głównym objawem osteoporozy. Powstają one na skutek niegroźnych na pozór urazów (lekkiego uderzenia, przypadkowego upadku, potknięcia się), które u zdrowego człowieka skończyłyby się co najwyżej lekkim stłuczeniem czy krwiakiem. Na skutek znacznego osłabienia tkanki kostnej złamania te, niestety, źle się goją, są obarczone ryzykiem powikłań, a chorzy potrzebują stałej opieki. Według niektórych statystyk z powodu powikłań aż 20% chorych z osteoporotycznymi złamaniami kości udowej umiera w ciągu sześciu miesięcy po złamaniu, a ponad 50% – w ciągu następnego roku.

W zaawansowanych stadiach obserwowane są także inne objawy osteoporozy: ograniczenie ruchomości kręgosłupa, zmniejszenie wzrostu (nawet do 4 centymetrów), zmiany postawy, ostre bóle kręgosłupa, także w spoczynku. Mogą pojawiać się zniekształcenia szkieletu, np. kifoza kręgosłupa (tzw. wdowi garb), a nawet zaburzenia pracy układu krążenia czy układu pokarmowego.

Densytometria – badanie osteoporozy

Diagnostyka osteoporozy rozpoczyna się od wywiadu z pacjentem – lekarz pyta o ogólny stan zdrowia, obserwowane objawy i występowanie choroby w najbliższej rodzinie. Oczywiście konieczne jest także wykonanie odpowiednich badań.

Powszechnie zlecane badanie na osteoporozę to densytometria, która pozwala określić gęstość mineralną kości. Przy pomocy kalkulatora FRAX ocenia się ryzyko wystąpienia złamań osteoporotycznych w ciągu najbliższych 10 lat. W ten sposób przyporządkowuje się pacjentów do grupy niskiego, średniego i wysokiego ryzyka złamań. Ważne są też badania laboratoryjne – morfologia, poziom wapnia i fosforu, badanie pracy nerek i wątroby, a także określenie stężenia witaminy D. Badanie radiologiczne wykonuje się u pacjentów z podejrzeniem już istniejących złamań.

Osteoporoza – leczenie

Leczenie osteoporozy ma na celu zapobieganie złamaniom: pierwszego u osób, u których jeszcze nie wystąpiły, oraz kolejnych – u tych, u których już je zdiagnozowano. Terapia obejmuje poprawę wytrzymałości kości, ograniczenie czynników ryzyka oraz zapobieganie upadkom.

Jak leczyć osteoporozę? W zależności od zaleceń lekarskich pacjenci muszą m.in. przez wiele lat przyjmować środki antyresorpcyjne, które wpływają na procesy zachodzące podczas przebudowy tkanki kostnej. Biorą również leki anaboliczne, które wspomagają tworzenie się tkanki kostnej. Bardzo ważna jest odpowiednia dieta, bogata we wszystkie niezbędne witaminy oraz minerały, w tym wapń. Ponieważ w żywności znajdują się jedynie niewielkie ilości witaminy D, a w okresie jesienno-zimowym w Polsce nie ma szans na jej prawidłową syntezę pod wpływem promieniowania słonecznego, konieczna jest jej regularna suplementacja.

Leczenie osteoporozy to również zapobieganie upadkom i urazom, które mogłyby powodować kolejne złamania. Seniorzy mogą więc korzystać ze sprzętu ułatwiającego poruszanie się (kule, balkoniki), w ich mieszkaniach powinny się znaleźć poręcze i uchwyty umożliwiające np. bezpieczne skorzystanie z toalety czy kąpiel. Należy również leczyć wszelkie choroby, które mogłyby powodować omdlenia i upadki.

Źródła:

http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2014/09/pnm_2011_410_423.pdf
http://www.phie.pl/pdf/phe-2015/phe-2015-1-106.pdf
http://www.h-ph.pl/pdf/hyg-2016/hyg-2016-1-023.pdf
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:QTrPIWo3kW4J:https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/download/19701/15415+&cd=3&hl=pl&ct=clnk&gl=pl